Tình ca ra đời ở rừng núi

Tại một chương trình giao lưu khách mời của VTV3, Đài THVN trước đây, nhà báo, MC Diễm Quỳnh đã đặt nhiều câu hỏi cho nhạc sĩ Thuận Yến, trong đó có câu hỏi: "Ca sĩ Thanh Lam đã thể hiện rất nhiều bài hát của cha mình, trong số đó ông thích nhất Thanh Lam hát bài nào?". Nhạc sĩ Thuận Yến trả lời gói gém gần 7 phút, đại ý ông có một tác phẩm được cho là gắn bó cả cuộc đời mình, kể cả con gái ông, ca sĩ Thanh Lam, đó là bài hát "Chia tay hoàng hôn". Vì sao? Đó là vào thời điểm sau chiến dịch Tết Mậu Thân 1968, ông và người yêu ông đang ở vùng rừng núi Trị Thiên khói lửa, ác liệt. Lúc đó người yêu ông bị bệnh nặng, phải ra miền Bắc điều trị còn ông ở lại chiến trường. Ông nghĩ rằng cuộc chia tay đẫm nước mắt này có thể gặp lại hoặc không bởi chiến tranh tàn khốc khó mà hiện thực được lời hẹn ước lứa đôi. Thấu hiểu nỗi lòng người ở lại, Chi bộ đơn vị của ông đã tổ chức đám cưới để chính thức cho tình yêu đôi lứa nên duyên vợ chồng trước lúc chia xa. Ông không ngờ cuộc chia tay ấy đã gieo vào lòng vợ ông cái "mầm Trường Sơn" xanh thắm (lời ông) mang về Hà Nội để rồi sinh ra đứa con gái, ca sĩ Thanh Lam bây giờ. Chính cuộc chia tay đầy lưu luyến, ăm ắp nỗi nhớ thương ấy đã giúp cho ông ra đời ca khúc đượm chất thi ca, mượt mà, xao xuyến "Chia tay hoàng hôn". Bản tình ca này ông sáng tác từ cảm xúc thật của lòng mình, từ cuộc tình của chính mình.

Năm 1991, Bộ Văn hóa -Thông tin (nay là Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) tổ chức cuộc thi ba dòng nhạc thính phòng, dân gian và nhạc nhẹ toàn quốc lần thứ hai. Thanh Lam trình bày bài "Chia tay hoàng hôn" mà ông cảm thấy bài hát chính là hồn cốt thiêng liêng về cuộc đời của cha con mình. Ông không cầm được nước mắt khi con gái quỳ xuống hát đoạn " Giọt nắng cuối ngày rơi xuống tóc/ Mà lời từ biệt chẳng lên môi" cũng là lúc những giọt nước mắt lăn dài trên hai bờ má cô. Cả hội trường lặng im phăng phắc, 6 thành viên hội đồng giám khảo cũng lặng lẽ giơ cao tấm bảng 6 điểm 10, Thanh Lam giành giải cao nhất.

Sự kết hợp thơ - nhạc

Cảm xúc để cho ra đời "Chia tay hoàng hôn" là thế, song hiện nay, có nhiều chương trình, clip ghi hoặc giới thiệu về tình khúc "Chia tay hoàng hôn" không thống nhất. Có lúc ghi, hoặc giới thiệu sáng tác: Thuận Yến, có lúc lại ghi, giới thiệu: Nhạc: Thuận Yến, lời: Hoài Vũ. Tại sao lại có sự bất nhất này? Chắc có lẽ ít người biết rõ, ngay cả chính tôi - người viết bài này nếu không đọc được bài "Chuyện ít người biết phía sau ca khúc Chia tay hoàng hôn" của Tiểu Vũ đăng trên Tạp chí Một Thế giới, ngày 27-7-2022. Bài viết có nhiều chi tiết cho rằng nhạc sĩ Thuận Yến đã phổ bài thơ "Hoàng hôn lặng lẽ" của nhà thơ, nhà báo, nhà văn Hoài Vũ sáng tác vào tháng 6-1968 và chính thi sĩ Hoài Vũ cũng ghi nhận điều này. Tôi đã tìm đọc bài thơ "Hoàng hôn lặng lẽ", qua đó nhận thấy bài thơ thuộc thể thơ tự do được chia thành 4 khổ, 20 câu với 159 từ (không kể tiêu đề- P.V) phảng phất nỗi da diết, xen lẫn chút u buồn khi người con trai (anh) trước lúc chia tay người con gái (em) nhưng lại mạnh mẽ, không hề sướt mướt, bi lụy. Tôi đếm kỹ ca khúc "Chia tay hoàng hôn" với tổng cộng 119 ca từ, trừ 4 từ tên của bài hát, trong đó có 14 từ được lặp lại. So sánh các ca từ trong bài hát thì nhạc sĩ Thuận Yến chỉ lấy trong bài thơ "Hoàng hôn lặng lẽ" của Hoài Vũ có 36/159 từ, chủ yếu ở 2 khổ thơ đầu để phổ nhạc, còn lại 83 từ do nhạc sĩ Thuận Yến sáng tạo.

Sự kết hợp giữa thơ và nhạc đã tạo nên mối liên kết kỳ diệu, để lại cho công chúng không ít sản phẩm âm nhạc vô giá. Khi thơ và nhạc được hòa quyện vào nhau thì thơ chính là tinh chất của cuộc sống được thể hiện bằng cảm xúc thông qua ngôn ngữ; nhạc là giai điệu của âm thanh để diễn đạt, chắp cánh tư tưởng, tình cảm của con người. Nói cách khác, nhạc giúp hồn thơ thăng hoa cảm xúc, thơ giúp nhạc lắng đọng lại trong tâm hồn người nghe, tạo ra sự cộng hưởng giàu tính thẩm mỹ, làm cho lời thơ, giai điệu bay bổng, thi vị, thấm sâu vào lòng người hơn.

Trở lại sự bất nhất "lúc thì sáng tác Thuận Yến, lúc nhạc Thuận Yến, lời Hoài Vũ, theo chúng tôi, đây là…lỗi kỹ thuật về "tam sao thất bổn". Ngẫm kỹ lại với hai cách ghi hoặc giới thiệu trong các chương trình hoạt động nghệ thuật như đề cập ở trên, tôi thấy vẫn còn gờn gợn điều gì chưa ổn lắm, bởi trong bài hát trữ tình "Chia tay hoàng hôn", nhạc sĩ Thuận Yến đã sáng tác ra phần nhiều ca từ, chỉ có số ít vay mượn trong bài thơ "Hoàng hôn lặng lẽ" của nhà thơ Hoài Vũ mà thôi. Từ thực tế này, thiết nghĩ "Chia tay hoàng hôn" phải được ghi nhạc: Thuận Yến, lời: Thuận Yến - Hoài Vũ. Đó không chỉ là cách tôn vinh sự thật về một tác phẩm âm nhạc nổi tiếng từ lâu đã đi vào lòng thính giả cả nước mà còn mang lại sự công bằng về quyền tác phẩm cho cả nhạc sĩ và nhà thơ tài hoa Thuận Yến - Hoài Vũ.

Thái Mỹ

Đến nay vẫn chưa có con số chính xác nhạc sĩ Thuận Yến đã sáng tác bao nhiêu bài hát, chỉ biết ông để lại cho đời hàng trăm bản nhạc với đủ các thể loại, trong đó có 2 nhạc phẩm được tặng Giải thưởng Nhà nước, 5 bài hát khác được Giải thưởng Hồ Chí Minh. Trong 7 ca khúc lọt vào 2 mức giải thưởng cao quý và danh giá này, thì có đến 4 bài viết về Bác, 2 bài ngợi ca, cổ vũ ý chí, tinh thần bảo vệ đất nước và 1 bài nói về tình yêu đôi lứa trong lửa đạn chiến tranh, nói về cuộc chia ly thấm đẫm nước mắt của chính bản thân mình, đó chính là "Chia tay Hoàng Hôn" (được truy tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh năm 2016 cùng với 4 ca khúc: "Vầng trăng Ba Đình", "Người về thăm quê", "Gửi em ở cuối sông Hồng", "Con gái mẹ đã trở thành chiến sĩ").